Wat is Systeemtherapie?

Wat is Systeemtherapie?

Graag vertel ik meer over mijn vak als Systeemtherapeut. Wat is systeemtherapie? En welke principes worden door een Systeemtherapeut gehanteerd? Wat zijn de diverse toepassingsgebieden van de Systeemtherapie?  En tot slot een gang door de geschiedenis van de Systeemtherapie.

Samenvatting

Systeemtherapie is een vorm van psychotherapie gericht op "Relaties tussen mensen in hun Sociale systeem". Een systeem is bijvoorbeeld een partnerrelatie, gezin, familie, school, of je bedrijf.  Met een Systeemanalyse geeft een systeemtherapeut nieuwe inzichten over waarom interactiepatronen tussen de systeemleden knellen of tot conflicten leiden.  Want als één systeemlid een probleem heeft dan beïnvloedt dit onvermijdelijk de andere systeemleden. Immers zij moeten hier een passende reactie op vinden in de wens het probleem op te lossen. Lukt dit niet, dan ontstaat een impasse en stagneert het systeem in zijn ontwikkeling óf escaleert tot een open conflict. Dan begeleid een systeemtherapeut het systeem met effectieve Systeeminterventies om de gewenste verandering teweeg te brengen. Waardoor hernieuwde ruimte ontstaat voor persoonlijke groei, waardoor het systeem een nieuw evenwicht bereikt waarmee het in een volgende ontwikkelingsfase kan groeien. De krachtige werking van systeemtherapie zit in de interventies die primair gericht zijn op verandering  op Systeem-niveau en niet alleen door individuele behandeling. Het grote voordeel van een systeembehandeling is dat het risico op terugval aanzienlijk vermindert omdat alle systeemleden mee veranderen en er een nieuw systeem-evenwicht ontstaat.

Bij welke problemen kun je Systeemtherapie inzetten? 

Systeemtherapie werkt goed bij het oplossen van conflicterende communicatiepatronen en het verbeteren van het wederzijds begrip, waardoor samenwerkingsproblemen opgelost worden. Systeemtherapie is de meest aangewezen behandelvorm bij relatietherapie, gezinstherapie, familiebemiddeling,een bedrijf is ook een sociaal systeem dus systeemtherapie kan ook goed ingezet worden bij werkgerelateerde coaching en mediation bij problemen op je werk omdat meerdere systeemleden betrokken worden. Individuele systeemtherapie is aangewezen als je partner (nog) géén relatietherapie wil of als je kind weigert mee te komen voor gezinstherapie. Dan kan systemische ouderbegeleiding goed helpen om de onderlinge samenwerking te verbeteren, zodat je als opvoed-team de juiste opvoedkundige interventies doet die alsnog de gewenste verandering teweeg brengt. 

Maar Systeemtherapie kan ook goed helpen bij individuele klachten zoals bij  angst- en stemmingsklachten ( depressieve klachten) en dwangstoornis  en bij gebrek aan zelfvertrouwen . Zeker wanneer eerdere behandeling niet geholpen heeft.  Bij rouwtherapie en stagnerende verliesverwerking / of een traumatische gebeurtenis, omdat "samen" verwerken beter is dan alleen! Systeemtherapie werpt een ander licht op de zaak en geeft je nieuwe en verfrissende ideeën. De klacht wordt in een breder Systeem-perspectief benadert (geschiedkundig interactief en communicatief en cultureel). 

Toegepaste Systeemtherapie in bedrijven

Een bedrijf is ook een Systeem met de afdelingen als sub-systemen. Zo wordt Systeemtherapie ook binnen bedrijven toegepast bij het oplossen van samenwerkingsvraagstukken. En Loop je vast in je werk en knellen de werkrelaties of de werkomstandigheden, dan kan Systemische coaching. Met persoonlijke Coaching krijg je meer zicht op jouw patronen, de posities die je geneigd bent in te nemen binnen de team-dynamiek en je wordt geholpen om  beter grenzen aan te geven. We staan stil bij jouw geprefereerde rollen en competenties en of dit past bij jouw wensen. Met deze inzichten kun je overleggen over het meest geschikte takenpakket dat past bij jouw huidige ontwikkeling. En je leert hoe je optimaal met je manager en je collega's en de bedrijfscultuur om kunt gaan. Als er een open conflict is ontstaan tussen werkgever- werknemer dan helpt Mediation. 

Wat doet een Systeemtherapeut?

Een systeemtherapeut brengt beweging in vastgeroeste patronen en schept ruimte tot verandering en helpt structurele verschillen te overbruggen. In een veilige gestructureerde therapiesetting kunnen gevoelige niet uitgesproken issues open en eerlijk besproken worden. Ieder systeemlid is gelijkwaardig en wordt gevalideerd in zijn/ haar persoonlijke inbreng. Een systeemtherapeut verheldert het probleem door middel van een "Systeem-analyse" waarbij geschiedkundige verbanden en diepere interactiepatronen in een logisch verband worden uitgelegd. En door een andere betekenisgeving ontstaat meer wederzijds begrip een ruimte voor nieuwe gezichtspunt. Dit leidt vaak tot onverwachte en creatieve oplossingen. De verschillen die binnen het systeem schuren komen zo op de onderhandelingstafel en worden alsnog ieders wensen en behoeften gehoord. De systeemtherapeut zorgt voor een veilig gespreksklimaat zodat ieder systeemlid een constructieve bijdrage kan leveren om tot gezamenlijke oplossingen te komen. Meer weten over hoe de systeemtherapie concreet gaat lees dan verder op

film: Bekijk deze heldere uitleg over: Hoe werkt Systeemtherapie?

De principes van de systeemtherapie

leer meer over de terminologie en de paradigma's van de systeemvisie en over de verschillende Communicatietheoriën.

Alles is systeem

In de systeemtherapie praten we over Systemen en Sub-systemen. Zij zijn onderling verbonden en beïnvloeden elkaar en zijn tegelijk wederkerig afhankelijk om het totale evenwicht (Homeostasis) te kunnen behouden.(Circulair evenwicht) Sub-systemen hebben altijd weer een verband met een groter of kleiner systeem. Een partnerrelatie en gezin worden een Micro-systeem genoemd. Een familie en vrienden en de buurt waarin je opgegroeid bent /woont zijn Macro-systemen. De maatschappij / land waarin je opgegroeid bent en leeft is het Meso-systeem. De Europese gemeenschap en de banden die we onderhouden met bv. De USA of China vallen onder het Supra-systeem. En tot slot is de aarde ons Global System. Maar de aarde is weer een klein deeltje van het universum, dus tegelijk weer een Sub-systeem. De uitwisselingen en invloeden op de onderlinge systemen-niveaus vormen ons persoonlijk en collectief bewustzijn en vormt ons overtuigs-systeem en ons sociaal gedrag en schikt de onderlinge verhoudingen tot een "Sociale orde" (Homeostasis) 

Alles is Context 

Ieder mens is in unieke cultureel-maatschappelijke omstandigheden en tijdsgeest opgegroeid met eigen waarden en opinies, regels en sociaal maatschappelijke verhoudingen (Macro-milieu). In een stad en buurt en in een uniek gezin met een unieke geschiedenis van meerdere generaties. Dit vormt onvermijdelijk hoe je overtuigingen hebt ontwikkelt en hoe je de werkelijkheid waarneemt en interpreteert. 

Alle gedrag is communicatie

Alles is gedrag en alle gedrag is communicatie! Het is namelijk onmogelijk om "niet" te communiceren ook als je niet reageert, dan is dit ook communicatie! En jouw gedrag zal onvermijdelijk een reactie bij de ander oproepen. Zo kun je een "Complementaire" samenwerking krijgen als de ander de "Relatiedefinitie" accepteert. Maar als de ander jouw relatiedefinitie niet accepteert dan leidt dit tot een "Conflicterende interactiecirkel" cq. Symmetrische escalatie. En kan leiden tot een samenwerkingsprobleem en symptoomgedrag ( als Impliciet protest tegen de opgelegde relatiedefinitie) of leiden tot een open conflict.  Mensen communiceren verbaal met taal (inhoud / digitaal) en ondersteunen hun verbale boodschap met met non-verbaal bedrag. ( gezichtsuitdrukking en lichaamshouding die de boodschap nog eens onderstreept. Als de verbale en de non-verbale reactie in overeenkomst zijn met de bedoelde boodschap (congruente boodschap) dan kan deze goed begrepen worden door de ander. Komt de verbale en de non-verbale communicatie niet overeen ( Incongruente boodschap) dan ontstaat verwarring over hoe de boodschap bedoelt wordt. Paul Watzlawick werkt dit prachtig uit in zijn beroemde boek " De pragmatische aspecten van de menselijke communicatie".

Alles is Relatie

Je hebt een relatie tot je persoonlijke geschiedenis, met jezelf én met je omgeving. Je hebt een partnerrelatie, bent familielid, bent buren in je straat, verbindt je aan een bedrijf als werknemer en collega, je bent lid van een vereniging of kerk. In elke relatie vervul je gewild of ongewild verschillende rollen en posities in relatie tot anderen. Deze posities en houdingen worden gereguleerd door voorgeschreven (expliciete) of door ongeschreven (impliciete) wetten.  Deze sociale codes geven je de richtlijnen over hoe ieder zich dient te gedragen en hoe je je tot elkaar verhoudt. Therapie gaat over bewustwording van knellende patronen zoals hoe jouw normen en waarden, overtuigingen en principes overeenkomen of juist conflicteren met jouw werkelijke behoeften en wensen in relatie tot anderen. Een systeemtherapeut stelt verhelderende vragen (inzichtgevende therapie) en stimuleert je om keuzen te maken en je leven naar jouw persoonlijke wensen te ordenen in gezonde verhouding tot anderen. 

Inhoud en betrekkingsniveau

De zender geeft een verbaal (inhoudsniveau) én een non-verbale (expressie) boodschap in een specifiek context en in de unieke verhouding (betrekkingsniveau)) tot de ontvanger en doet daarmee een appél op de ander hoe deze moet reageren. Het betrekkingsniveau gaat over de onderlinge verhouding en de positie die je tot elkaar inneemt. De ontvanger moet hieruit de juiste boodschap en bedoeling (appél)filteren om de gewenste complementaire reactie te kunnen geven. Bij een onduidelijk of tegenstrijdig boodschap (incongruent) kan deze verkeerd begrepen worden. En door vooronderstellingen en (onjuiste) verwachtingen (betrekkingsniveau) wordt de boodschap nog eens extra gefilterd. Bij chronisch ingeslepen relatiepatronen ontstaan vaak vooroordelen over hoe de ander de boodschap bedoelt en welk appél er op de ander wordt gedaan. voorbeeld: Wil jij het huis vandaag schoon maken?(inhoudsniveau) reactie: " Jij denkt zeker dat ik dat vergeet. Wat denk je wel wat voor oen ik ben. Je hebt ook altijd kritiek op me". (betrekkingsniveau)  Dit kan fundamenteel de verhouding en de relatiedefinitie verstoren en tot relatieproblemen leiden. "Je neemt me weer niet serieus. ik voel met niet gehoord door jou." Dit is wat een systeemtherapeut verhelderd in de communicatie. In de EFT systeemtherapie is er veel aandacht voor deze zg. Hechting-gevoelens die aangeleerd zijn vanuit ieders gezin van herkomst ( hechting-stijl, vertrouwen versus wantrouwen) en hoe je elkaar hierin beter kunt begrijpen, elkaar kunt opvangen, om samen alsnog een veilige hechting-relatie op te kunnen bouwen. Ik raad het boek aan van Sue Johnson " houd me vast".  Zij legt de principes van Veilige hechting uit en geeft praktisch aan hoe je  door middel van meta-communicatie.

De kracht van meta-communicatie

Als je elkaar verkeerd begrijpt omdat je niet duidelijk communiceert dan helpt de communicatietechniek van Meta-communiceren enorm verhelderend en voorkomt heftige emotionele relatiecrisis. Meta-communiceren is "Communiceren over je communicatie". Je spreekt je gevoel uit over de reactie van de ander, hoe dit je raakt, en je benoemt jullie conflicterende patroon die je uit elkaar drijft. Dat je dit niet weer wil omdat het jullie relatie beschadigd. Je geeft je goede intenties aan om dit patroon bespreekbaar te maken. En stelt voor hoe dit n het vervolg anders aan te pakken zodat je elkaar beter gaat begrijpen. En zodat je beter een warme liefdesrelatie kunt opbouwen.

Alles is feedback

Een systeemtherapeut denkt in termen van onderlinge beïnvloeding in + en -feedback-mechanismen en verheldert de zichzelf versterkende interactiepatronen. Als je je somber en teneergeslagen toont dan zal de ander daar onvermijdelijk op moeten reageren (appél). Stel dat de ander je direct gaat opbeuren, je van je taken ontlast en je van alles uit handen neemt? Dan bevestigt de ander daarmee alleen maar jouw negatieve zelfbeeld en het resultaat ook nog eens dat jij je totaal niet begrepen voelt omdat de onderliggende oorzaak totaal niet aan de orde wordt gesteld. Jij wordt nog passiever en de ander gaat alleen nog maar harder zorgen en oh wee als jij je ontevreden uit of de zorg afwijst, dan ben je ondankbaar. Zo raak je gevangen in een verstarde interactie-cirkel met een ongezonde feed-back cirkel!  Pas als iemand het zat wordt ontstaat een conflicten met een nieuwe kans om je anders tot elkaar te verhouden. Een systeemtherapeut helpt je met deze "symbiotische verstrengeling" te ontvlechten, zodat er opnieuw een gelijkwaardige en gezonde relatie kan ontstaan.

Alles is Circulair

Een systeemtherapeut denkt “Circulair” en niet in "Oorzaak en Gevolg" . De Oorzaak-Gevolg redenatie wordt rigoureus afgewezen, omdat 2 mensen hun probleem zelf veroorzaken én in stand houden. Er is geen schuldige want je bent beiden verantwoordelijk voor de herhalingspatronen in jullie relatie-dynamiek die je immers samen in stand houdt! We oefenen letterlijk in de ruimte met aanwijzingen om anders op elkaar te reageren. Daarna oefen je thuis. En zo kunnen vastgeroeste patronen in korte tijd (soms al na 1 sessie) snel en effectief verandert worden.

Wederkerige afhankelijkheid

Een relatie kan alleen voortbestaan bij de gratie van Wederkerige afhankelijkheid. Ieder heeft er een voordeel aan, anders blijft de relatie niet bestaan. Een ouder voelt zich verantwoordelijk om voor het kind te zorgen. En een kind bevestigt de ouder door het ontvangen van de goede zorg en voelt zich geborgen en geliefd. Tegelijkertijd heeft het kind een natuurlijke drang om zich te ontwikkelen en autonomie te verwerven. Deze behoeften zijn complementair zolang het kind de zorg accepteert en de ouders leeftijds-adequaat aansluiten bij de behoeften aan zorg én tegelijkertijd aan de ontwikkelingsdrang en autonomie-behoeften van het kind zodat het zich veilig weet om zonder gevaar te oefenen met autonome acties onder passende begeleiding. Als het kind echter de zorg afwijst en ondanks baar is en gedragsproblemen toont en de ouders het kind afwijzen of niet goed aansluiten bij de ontwikkelingstaken van het kind dan kan de ouder-kind interactie vast komen zitten en raakt het systeem gevangen in een symptoomgedrag-cirkel. Bijvoorbeeld bij een Symbiotische relatie versus los-zand gezin? Verbinding versus Autonomie? Hechting versus Identiteitsontwikkeling? Welke zorg is passend bij de ontwikkelingsfase en de mogelijkheden van het kind? De centrifugale kracht als een kind te snel volwassen moet worden en de centripetale kracht als een kind te klein wordt gehouden op de behoeften van de ouder. Als de afstemming niet meer naar ieders behoeften verloopt kan symptoomgedrag en stagnatie in de ontwikkeling van het kind ontstaan. Gezinstherapie kan dan de vastgelopen interactiepatronen doorbreken door behoeften te verhelderen en gedragsalternatieven te bieden, die de natuurlijk samenwerking herstelt tussen de ouders onderling en het kind in een gezonde hiërarchische verhouding.

Een voorbeeld uit relatietherapie: Als jullie elkaar jong ontmoet hebben en jij de positie innam om altijd in The lead te zijn door veel zaken te beslissen en te regelen, dan is dit bij de gratie van de afhankelijkheid van je partner. Je relatie is dan Complementair zolang je deze Relatiedefinitie beiden accepteert. Maar als je partner zich in een volgende levensfase verder ontwikkelt en onafhankelijker wordt, dan verandert jullie “Relatie-definitie” en kan er druk op jullie relatie komen en je dwingt om tot een “Herdefinitie van de relatie ”.  Relatietherapie helpt dan de mogelijkheden te onderzoeken om "mee te groeien" en tot een nieuw relatie-evenwicht te komen, of in goed overleg afscheid te nemen. 

Het Levensfasen-model

Ieder mens doorloopt levensfasen, relatiefasen en persoonlijke ontwikkelingsfasen waarop je bouwt en persoonlijke groei doormaakt. Kan dit in je huidige bedrijf of ben je toe aan een switch?

De existentiële dynamiek

Telkens wordt je geconfronteerd met nieuwe gebeurtenissen waar je onvermijdelijk een antwoord op moet vinden. Je “bent vrij” om keuze te maken, maar daarvoor “moet”  je kiezen, kleur bekennen en verantwoordelijkheid nemen en de consequenties zelf dragen. Hoe bewuster je kiest en hoe zelfbewuster je verantwoordelijkheid neemt des te meer kans op persoonlijke groei en evenwichtig in je persoonlijke en sociale leven de kans om uiteindelijk een psychologisch goed gerijpt mens te worden.

Brede sociale context

Systeemtherapie kijkt naar individuele problemen en conflicten in hun bredere sociale en geschiedkundige samenhang en brengt deze in logische samenhang met in de huidige levensomstandigheden en de wens tot verandering. Systeemtherapie gaat daarom heen en weer in de  “tijdslijn”. Zij legt de logische verbanden uit en biedt alternatieven vanuit deze systeemtheoriën. Bij dit "Meergeneratie"-Systeemonderzoek zien we vaak herhalingspatronen en vinden we verrassende verklaringen voor hoe je huidige "Coping-stijl" conflicteert met je relaties met anderen. Een "Copingstrategie" is een aangeleerd en voorspelbaar gedragspatroon van "Overlevingsstrategiën" De opvattingen en de overtuigingen over jezelf en de wereld en je gebruikelijke (gezonde of defensieve) reacties op je omgeving bij spanning in specifieke sociale contexten.

Het symptoom als betekenisdrager en betekenisgever

Je hebt bijvoorbeeld een depressie. Een systeemtherapeut onderzoekt dan de geschiedenis van je klacht, en hoe ieder met deze klacht en met elkaar omgaan. Is dit helpend of werkt dit juist versterkend? Wat is de functie van de klacht? Zo krijgt de klacht interactionele betekenis Een systeemtherapeut verheldert de onderliggende betekenis van de klacht in de geschiedenis, en de interactiepatronen rond de klacht waardoor onderlinge verhoudingen stagneren of escaleren. En de systeemtherapeut geeft adviezen hoe je beter met elkaar om kunt gaan, waardoor het probleem achter de klacht besproken wordt ontstaat hernieuwde ruimte om tot gezondere oplossingen te komen.

Herhalingspatronen en Parallelprocessen

Zo is het frappant dat veel mensen een partner kiezen die dezelfde dynamiek van conflict oproept dan met een ouder. Dit maakt dat de oude interactiepatronen zich herhalen in de partnerrelatie omdat er iets van vroeger nog niet is opgelost. Deze relatiedynamiek herhaalt zich ook vaak in de cliënt- therapeut relatie.Dit noemen we “Parallelprocessen” waarbij de therapeut hetzelfde gaat ervaren als jouw partner doet. De therapeut geeft dan feedback en verheldert de “Relatiedynamiek”. Zo ontstaan waardevolle inzichten in de therapie.

En met dit nieuwe inzicht kunnen belemmerende communicatiepatronen vaak effectief worden opgelost door een levendige en directe samenwerking tussen therapeut en het “ cliëntsysteem”. 

En veranderingen blijven beter in stand door een systeembehandeling omdat iedereen mee moet mee veranderen. (2e orde verandering) Terwijl je in een individueel therapie het in je eentje moet doen. Beter dan als je het in je eentje moet doen bij individuele behandeling. Daarom betrek ik graag in goed overleg op een goed moment een partner of ouders bij een individuele behandeling.

Permeabele Grenzen

Bij gezond functionerende gezinnen is er een natuurlijk aangevoelde grens tussen ouders en kinderen in de gezinshiërarchie. En Ieder individu kan zich verbonden voelen maar voldoende ruimte om een eigen identiteit te ontwikkelen. Hiervoor is voldoende Veilige Hechting nodig, om de buitenwereld in te gaan en sociaal te exploreren en zich als volwassen uiteindelijk los te kunnen maken. De ouders begeleiden een kind in vertrouwen en met de passende support naar zelfstandigheid toe  ( permeabel gezinsmembraan). Salvador Minuchin sprak over "Symbiotische" cq. Gesloten gezinnen als de band te klemmend werd en er niet voldoende ruimte was om de buitenwereld in te gaan. Of een "Los zand"-gezin als er te weinig aandacht en sturing door ouders gegeven werd. In gezinstherapie bespreken welke zorg en welke ruimte een kind in diens levensfase nodig heeft en aan kan.

Triangulatie

voorbeeld: Een vader voelt zich door zijn vrouw gediskwalificeerd als hij zijn dochter corrigeert en moeder sluit een coalitie met haar dochter tegen de vader door denigrerend over hem te praten. De dochter gaat zich uit loyaliteit afzetten tegen haar vader, maar verliest daarmee de emotionele steun van haar vader. Het uitgangspunt van de systeemtherapie-visie is dat mensen door onderlinge interacties hun relatie definiëren. Zij hebben onvermijdelijk invloed op elkaar. Dus als één persoon verandert binnen een systeem ( relatie, gezin) dan verandert de ander ook, of valt het systeem uiteen. Dan kan systeemtherapie helpen met uitleg en afspraken over de juiste acties om de gewenste Subsystemen en de Hiërarchie te herstellen. Als individuele behandeling niet werkt kan het heel goed zijn dat dit een signaal is dat het  systeem stagneert. Een systeemtherapeut kan dan de stagnatie zowel op individueel als op systeem-niveau helpen oplossen.

De positieve resultaten van systeemtherapie

Crisis als kans

Een hoopvol perspectief is dat door een Crisis ( relatiecrisis, conflict) de grootste ruimte ontstaat om te veranderen. Dit kan leiden tot een rigoureuze omslag. Een zg. 2e orde veranderingen die blijvend is omdat er een nieuwe evenwicht ontstaat waardoor het systeem op een hoger existentieel niveau kan functioneren en beter past bij de huidige behoeften van de individuele systeemleden, waardoor groei mogelijk is en het systeem naar een volgende ontwikkelingsfase brengt.

Het geloof in groei

Er is voor ieder mens altijd en ieder keer weer een herkansing om te groeien door nieuwe existentiële gebeurtenissen te overwinnen en levensfasen goed te doorleven. Dit schept de mentale ruimte om flexibeler te worden in opvattingen en overtuigingen en om gezondere sociale vaardigheden en copingstrategiën te ontwikkelen. Waardoor men psychologisch uit kan rijpen tot een gedifferentieerd en authentiek mens met een verdieping in het beleven van en omgaan met emoties, intimiteit en oplossend vermogen.

De 1e en 2e orde verandering

Een 1e orde verandering is een "aanpassing" aan de wens van de ander. "Zeg jij maar wat jij wil, dan zal ik dit doen". Maar met tegenzin en onder impliciet (niet uitgesproken) protest! De 2e orde verandering gaat dieper en wijzigt iemands overtuiging en geloofssysteem. Het gevoel is verandert en het motief krijgt een ander perspectief. "Ik zie nu in waarom je hier last van had en dat ik hierin moest veranderen. nu zie ik zelf wel in dat dit ook beter is voor mijzelf... dank je wel!". Dan is de verandering "onomkeerbaar" omdat er een fundamenteel ander inzicht voor in de plaats is gekomen. En is een blijvende verandering een feit. en dit is wel de grootste verdienste van de Systeemtherapie!

meer weten? lees verder De geschiedenis van Systeemtherapie.

Tot slot een persiflage op de relatietherapie uit Koefnoen Joris & Monique in relatietherapie. Want een beetje zelfspot (en een gezonde dosis zelf-reflexie) kan geen kwaad... Maar wees gerust, want zo gaan we het niet doen!